ANTİK YUNAN DEMOKRASİSİNDEN
ALMADIĞI KURALLAR
Orberk ÖZDEMİR/arkeofili
ALMADIĞI KURALLAR
Orberk ÖZDEMİR/arkeofili
Antik Yunan demokrasisi Birleşik Devletler hükümeti için bir kuruluş modeli idi. Ancak kurucular, bu eski sistemdeki birkaç noktanın dışarıda bırakılmasını uygun gördüler.
Amerikan siyasi sisteminin başlıca unsurları – referandumlardan gizli oylamalara hatta jüri görevine kadar- antik Yunan örneklerinden türetilmişlerdir. Atinalılar genel olarak demokrasinin mucitleri olarak adlandırılırken, bu politik sistemin yalnızca bazı unsurları Amerikan uygulamalarını şekillendirdi. Antik Yunan siyasetinin unutulmuş ancak etkileyici birçok yönü vardı. Bunlardan bazıları; işari oy kullanımı, halk oylaması ile sürgün edilme, kamu görevlerinin sıradan vatandaşlar tarafından doğrudan yönetimi ve bunun gibi birçoklarını örnek gösterebiliriz.
Peki, Birleşik Devletler klasik demokrasi modellerinden kendi sistemine tam olarak neleri kopyaladı ve neleri dışarıda bıraktı?
Sürgün
Herhangi bir modern siyasetçi de rakiplerinin halk oylamasıyla sınır dışı edilişini görmekten memnuniyet duyacaktır. MÖ 5. yüzyıl Atina’sında ise bu gerçekten mümkündü. Vatandaşlar her yıl agorada bir araya gelirler ve herhangi birinin çok güçlü olup olmadığı konusunda oy verirlerdi. En çok oy alan kişi 10 yıl boyunca Atina’dan sürülürdü.
Sürgün edilmesi istenen adayların isimleri küçük çömlek parçaları üzerine yazılır ve bir kimseyi sürgüne gönderebilmek için minimum 6 bin oy toplanması gerekirdi. Antik Yunan’da ostrakon olarak adlandırılan bu çömlek parçaları, sürgün etme anlamına gelen İngilizce “ostracize” kelimesinin de etimolojik kökenini oluşturmaktadır.
Sürgün edilmesi istenen adayların isimleri küçük çömlek parçaları üzerine yazılır ve bir kimseyi sürgüne gönderebilmek için minimum 6 bin oy toplanması gerekirdi. Antik Yunan’da ostrakon olarak adlandırılan bu çömlek parçaları, sürgün etme anlamına gelen İngilizce “ostracize” kelimesinin de etimolojik kökenini oluşturmaktadır.
Bağırarak Oy Kullanma
Modern siyaset pek çoklarına bir yaygara gibi gelebilir. Ancak bağırarak oy kullanmak Antik Sparta’da asli bir uygulamaydı.
Bu, tamamiyle ABD Temsilciler Meclisi ve Senatosu’nda yapılan sesli oylama uygulamasına benzememektedir. Çünkü modern sesli oylama uygulamasının sonuçlarına itiraz edilebilir ve yoklama usulü ile yapılan oylamaya geçilebilir. Sparta’da ise, kapalı bir odada tutulan ve halkın önüne çıkan adayların sırasını bilmeyen yetkililer, her adayın topluluk önünde yürürken aldığı tezahüratın şiddetini değerlendirerek adaylar arasından kazananı belirlerdi. Bu örneğe en yakın modern analoji stadyumlarda bulunan desibel metrelerin meclis oylamaları için kullanılması düşünülerek kurulabilir.
Elle Oy Kullanma
Oy vermek fiilinin Klasik Grekçe karşılığı olan “psephizein” kelimesi çakıl taşı anlamı taşıyan “psephos” kelimesinden gelmektedir. Buna paralel olarak eski kaynaklar Atinalıların çakıl taşlarını kaplara koyarak oy vermiş olduklarını öne sürmektedir. MÖ 5. yüzyılda Atinalılar el kaldırarak yahut küçük bronz nişanlar ile oy vermekteydiler.
Atinalılar jürili yargılamalar ve bazı yasama işlemleri sırasında gizli oy verme usulünü kullandılar. Her vatandaş bir adet içi boş, delikli bir adet ise deliksiz bronz nişan alarak belirli bir öneri yahut bir davalı için lehte ve aleyhte oy kullandılar. Bronz nişanların tasarımı ve boyutu oy kullanan kimselerin başparmakları ile deliği kolayca kapatmaya imkan verdiğinden oyların niteliği gizlenmiş oluyordu.
Oylar İçin Ödeme
Atinalılar bir jüride hizmet etmek veya en büyük müzakere organı olan meclisin bir üyesi olarak görev yapmak için devletten küçük bir ödeme almaktaydılar. Ödeme, yoksul vatandaşların yoksulluk sebebi ile sivil katılımdan uzak kalmasını engellemek adına uygulanmaya başlanan demokratik bir yenilikti. Bu dönemde, insanları oy vermeye teşvik eden modern kampanyaların antik bir eşdeğeri bile bulunuyordu. MÖ 5. yüzyılda komedya yazarı Aristophanes, vatandaşları oy verilecek yerde toplamak ve meclise katılımı sağlamak için ıslak kırmızı boyaya batırılmış bir halatın olduğu yerden bahsediyordu.
Kayıp zamanları için vatandaşların tazmin edilmesi daha fazla insan için siyasi katılımı mümkün kıldı. Tüm bu katılımı kolaylaştırıcı uygulamalara karşın Atina demokrasisi bir takım katı kısıtlamalar içermekteydi. Yalnızca yetişkin erkek vatandaşlar jürilere hizmet edebilir, meclise katılım sağlayabilir veya herhangi bir resmi pozisyonda bulunabilirdi. Kadınlar, yabancılar ve köleler kategorik olarak dışlanmışlardı.
Kimin oy vereceğine karar vermek
Öte yandan Atina demokrasisi modern Amerikan sisteminden çok daha kapsayıcı ve şeffaftı. Akropolis’in hemen yanındaki küçük bir tepelik olan Pynx’de yaklaşık olarak 10 günde bir toplanan ve 5, 6 bin üyenin katılım yapabildiği mecliste tüm vatandaşlar oy kullanma hakkına sahipti. Bu büyük mecliste askeri, mali ve dini konularda karar alınır ve meclis bireylere vatandaşlık ve onur bahsederdi.
500 vatandaştan oluşan daha küçük bir konsül meclisin gündemini belirlemek için toplanırdı. Bu küçük konsey, dış politika üzerinde müzakerelerde bulunur, anlaşmalar ve ittifaklara ilişkin kararnameler çıkartabilirdi. Bu 500 üye, şehir devletini oluşturan kabilelerden rastgele seçilirdi. Atina; sınıf, aile seceresi ve coğrafya gibi unsurlar göze alınarak tasarlanmış 10 aşiret biriminde örgütlenmişti. Bu küçük konsüle ise her aşiret 50 üye verirdi.
Kleisthenes tarafından MÖ 508 yılında yeniden organize edilen aşiret sistemi, hizipçiliğin azalmasına ve Atina’da bütünleşmeye yardımcı oldu. Her aşiret daha önce birbirlerine rakip olan üç farklı bölgeden vatandaşlar ihtiva ediyordu. Bu bölgeler; ova, dağlar ve sahil kesimi idi. Kabilelerin üyeleri dini festivallerde savaşır, yarışır, kurbanlar sunar ve ziyafetler verirlerdi.
Amerikan sistemini Antik Yunan sistemine daha çok benzetmek
Ancak modern zamanda Antik Yunan demokrasisinin geleneklerini ve kurumlarını bağlılıkla taklit eden bir Amerikan siyasi sitemi pek çok açıdan tanınmaz hale gelirdi. Bilfarz bu sistem, senatörlerin ve kongre üyelerinin bir piyango gibi rastgele seçilmesini mümkün kılardı.Kabilelerin yeniden organizasyonu, yine bir örnekle anlatmak gerekirse, Appalaş kömür maden işletmelerinin; Newyork borsa acentaları, California teknoloji yöneticileri ve Montana sığır çiftlikleri ile birlikte aynı kabilede toplanabileceğinin fark edilmesi ile gerçekleşti. Tüm vatandaşlara açık olan referandumlar, iç hukukun ve dış politikanın belirlenmesinde önemli bir rol oynuyordu.
Ancak tabii ki bu sistem kadınları ve göçmenleri tamamen dışlamak, popülerliğini yitirmiş liderlerin sürülmesine izin vermek gibi, bugün demokratik olduğunu düşünemeyeceğimiz bir takım fikirlerin eyleme konulmasına imkan veriyordu.
Thomas Paine ve ABD’nin kuruluşuna fikirsel olarak liderlik eden diğer kurucu babalar, Antik Yunan dünyasına ve onun düşünsel öğretileri ile politik sistemlerine hayranlık beslemelerine karşın doğrudan demokrasinin bu denli radikal bir biçimde uygulanmasından korkmuşlardır. James Madison’un Federalist No. 55’te bahsettiği gibi, hangi niteliklerle meydana gelmiş olursa olsun, tüm meclislerde, tutku, asayı aklın elinden gasp etmekte asla başarısız olmaz.
Kaynak: National Geographic. Nick Romeo, 2016
