Osaka ve Tokyo gibi büyük şehirler ile kıyaslandığında 1,5 milyon nüfusu ile çok küçük kalan bu şehir, Japonya'da gezdiğim şehirler arasında Japon gelenek ve görenekleri ile kültürünü en iyi yansıtan bir şehir görünümünde.
Kyoto'da tapınakları, pagodaları, alışılmışın dışındaki görünümleri ile Zen bahçelerini ve geyşalarını görebilirsiniz. Kyoto, Japonya'nın bir kültür başkenti. Japonya'nın geleneksel ulusal kimliğini tanımak için Kyoto son derece önemli bir yere sahip ve turistlerin de vaz geçemedikleri bir cazibe merkezi. Aynı zamanda Japonların da Kyoto'ya olan ilgileri son derece yüksek. 1500 den fazla Budist tapınağı, 200 Şinto tapınağı, sayısız müze ve muhteşem imparatorluk sarayı ile Japonya'da bir gezgin için görülmeden gidilemeyecek bir şehir.
Ayrıca dünyada en iyi korunmuş şehirlerden birisi görünümde Kyoto. 11 yüzyıl boyunca savaşlarla, yangınlarla ve depremlerle harap olsa da; 2. Dünya Savaşı'nın diğer Japon şehirlerine verdiği yıkıcı etkisinden korunmayı başarmış olması, onun günümüze kadar bozulmadan gelmesinin en büyük nedeni. Şehir, 1994 yılından beri, UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi ne dahil edilmiştir.
Kyoto'da kimonosunu giyerek dolaşan rengarenk kadınlı erkekli Japonları görmek mümkün. Bunun en eğlenceli tarafı da onların fotoğraflarını çekmek. Son derece istekli ve neşeli oluyorlar. Hele beraber, grup fotoğrafları çekilmekten büyük keyif alıyorlar. Bunu hiç kaçırmayın, fotoğraf makinenizi göstererek fotoğraf çekmek istediğinizi dile getirin. Cevapları gülerek evet olacaktır. Kimonolu insanların bu kadar çok olmasının sebebini sorduğumuzda, yerel yönetimlerin bunu teşvik ettikleri ve kimonosunu giyip gezenlere küçümsenmeyecek avantajlar sağladıkları cevabını aldık. Bu güzel ve renkli görüntüler veren projenin kültür zengini olan şehre olumlu katkılarını görmemek mümkün değil. Şimdi Kyoto'da bulunan muhteşem kültür hazinelerinden gördüklerimi sizlere aktarmaya çalışacağım.
KIYOMIZU TAPINAĞI
İlk olarak sizlere Kiyomizu tapınağını aktarmaya çalışacağım. Bu tapınak yalnızca Kyoto'nun en ünlü eseri değil, Japonya nın da en güzel ve değerli anıt eseri.
Tapınağa kadar araçlarla çıkılmıyor. Araçtan indikten sonra yaklaşık 200 metrelik bir yolu yürüyerek kat ederek tapınağın giriş kapısına ulaşılıyor. Önemli değil, çünkü yolun iki tarafında bulunan hatıra eşyalar satan Kyoto'ya özgü geleneksel Japon evleri görülmeye değer. Sattıkları hatıra eşyaları da kaliteli. Renkli görüntüleri gidişte de dönüşte de geziye renk katıyorlar.
Tapınağa önünde iki taraflı aslanların bulunduğu merdivenleri tırmanarak giriş kapısından giriliyor. Bu kapının arkasında bulunan üç katlı pagodanın muhteşem görünüşü insanlar üzerinde son derece etkili bir hava yaratıyor. Bu pagodayı sağınıza alarak yapacağınız kısa bir yürüyüşten sonra Kiyomizu Budist tapınağının ana binasına ulaşılıyor.
Tapınak kompleksinin içerisinde bulunan şelale tapınağa isim kaynağı olmuştur. Kiyumizu, temiz saf su anlamına gelmektedir. Bu bina, gerçekten son derece ilginç. Çünkü tamamen bir uçurum kenarına kurulmuş ve uçuruma doğru uzanan bir teras yapılmış. Terası ahşap desteklerle inşa etmişler. Bu destekler yapıldığından itibaren asırlardır zamana meydan okurcasına ayakta kalmışlar. Öyle ki yapıların inşasında hiç madeni çivi kullanılmamış. Tapınağın 778 yılında inşa edilmiş olduğu göz önüne alındığında geçen zaman çok uzun bir süre.
Terastan Kyoto'nun kuşbakışı manzarası çok güzel. Ana binada aileleri ya da yalnız başına gelen Japon Budistlerin Buda önünde yaptıkları dini ritüellerini seyretmek doyumsuz ve duygulu bir manzara. Özellikle küçük çocukların ebeveynlerinin yardımı ile madeni büyük tası çalmaya çalışmaları göze son derece güzel görüntüler veriyor. Bu ayinleri seyrederken uzun bir süre geçirdim.
Tapınak bir orman içerisinde inşa edildiğinden tamamen ağaçlarla çevrili. Bu huzur veren ortamda sessizliğin ne kadar keyif verici olduğunun da farkına varılıyor. Toprak yolda ilerlendiğinde tapınak tam karşımıza geliyor ve etkileyici bir görüntü veriyor. Gerçekten de 139 adet ahşap direkler üzerinde ve tam bir uçurumun kenarında olması bu tapınağın dikkat çeken en önemli özelliği. Görkemli görünüşü yanında şehirle beraber orta çıkan görüntüsü de, hoş bir manzara. Bu manzaranın fotoğraflarını Japonya yı anlatan her belgede görmek mümkün. Japonya nın bir başka ünlü sembolü.
Tapınağın popüleritesini attıran diğer bir özelliği de yalnızca bu tapınağa has olan bir inanıştır. Bir rivayete göre bu terastan, yani 13 metre yükseklikten atlayarak hayatta kalan kişinin dileğinin mutlaka gerçekleşeceğine inanılırmış. Japonlar, gözü pek insanlar, 2. Dünya Savaşın daki Kamikaze uçaklarını unutmamışsınızdır sanırım. Edo döneminde 234 atlayış kaydedilmiş ve bunların % 85.4 ü hayatta kalmış. Dilekleri gerçek oldu mu bilinmez ama buna inanıp atlayan da az değil. Günümüzde bu gelenek yasaklanmıştır.
Tapınak bölgesinde 15 adet bina bulunmakta. Bunlardan bir kısmı, örneğin Jishu aşk tanrısına adanmış tapınak gibi 15 ve 17. yüzyıllardan kalma yapılar.
Tapınak içerisinde üç değişik yerden akan Otowa Şelalesi dedikleri küçük bir şelale de var Budistler sıraya girip uzun çubuklar üzerine takılı kaplarla bu sudan içiyorlar. Bu akan suların birinden içince iyi dileklerin kabul edileceğine, diğerinden içince sağlıklı bir hayat ve sonuncusundan içince uzun bir ömrün olacağına; ancak üçü birden içildiğinde kötülüğün çağırılacağına inanılıyor.
Etrafta farklı bir tanrıya adanmış küçük tapınaklar da var. Örneğin evliliğin iyi gitmesi için yapılmış olan bir tapınakta tanrıya armağan edilmiş taştan yapılmış bir çok bebek heykeli yer alıyor.
ALTIN KÖŞK TAPINAĞI, KINKAKUJI
“Taşrada çalışan Budist bir rahip olarak babam, sınırlı kelime dağarcığı ile bana bu dünyada hiçbir şeyin Kinkakuji kadar güzel olmadığını söylerdi…'' Ünlü Japon yazar Yukio Mishima, “The Temple of the Gold Pavilion'' isimli kitabında tapınağı bu sözlerle anlatıyor.
Japonya'nın Kyoto Eyaletinin Kyoto Şehrindeki, altın varaklarla kaplı bu Budist Tapınağı, mimarisi ve kusursuz bahçe düzenleme sanatı ile Japon sanatının en güzel örneklerinden birisini temsil ediyor. Adeta Japonya'nın sembolü olmuş bir tapınak.
Altın kaplama olan bu tapınağın güneş ışıklarında parlayışını ve göle vuran yansımalarını seyretmek insana ayrı bir keyif veriyor. Bu tapınağa değer katan diğer bir unsur da, Japonya'nın kendine özgü geleneksel bahçesi. Japon bahçeleri, doğa güzelliklerinin insanoğlu tarafından en güzel bir şekilde kısıtlı bir alana sığdırılmış sanat eserleri. Ufak göletler, bunlar üzerindeki ufak adalar ve bunları birbirine bağlayan dekoratif köprüler, bahçelerin vazgeçilemezleri. İkebana sanatı ağaçlarına bakarken ve şelalelerin seslerini dinlerken zamanın akıp gitmesine hiç aldırmayın. Zaman burada hayatta olduğu gibi süratle akıp gitmiyor. Yavaşlıyor. Yaşamınız içerisinde zamanın yavaşladığı anı yakaladığınız dünyadaki ender yerlerden birisi burası. Yavaşlayarak akıp giden zaman, insana da huzur veriyor. Bu da, kısa da olsa her şeyden uzaklaşmanın en güzel yolu.
Bina, 14. yüzyılda Şogun Yoşimitşu Aşikaga tarafından olgunluk yaşı 38'i doldurması nedeni ile köşk olarak inşa edilmiş ve daha sonra da tapınağa dönüştürülmüştür.
1950 yılında fanatik bir rahip tarafından yakılan Kinkakuji tapınağı, 1955 yılında orijinaline uygun olarak tekrar inşa edilmiştir.
1994 yılında son derece etkileyici bahçesi ile birlikte hak ettiği değer göz önüne alınarak önemli kültür varlığı olarak UNESCO Dünya Mirası Listesi ne alınmıştır.
Bugün tarihi değeri, etkileyici parıldayan ve göz kamaştıran güzelliği ve muhteşem, huzur veren bahçesi ile Japonya nın görülecek önemli yerlerinden birisi konumunda olan Altın Köşk Tapınağı, Japonya da iken gezilecek yerlerin başında bulunuyor.
NİJO KALESİ
Nijo Kalesi, 1603 yılında Tokugawa Leyasu'nun ikametgahı olarak 1603 yılında inşa edilmiş. 1994 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesinde yer almayı hak eden bu kale, Japon Feodal döneminden günümüze ulaşan en önemli eser olma özelliğini korumaktadır. Kale, ana savunma (Honmaru), ikinci savunma (Ninomaru) ve bunlar arasındaki bahçeler olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.
Etrafı surlar ve su dolu hendeklerle çevrili bu kalenin Ninomaru bölümüne giriş Çin Stili büyük bir kapı olan Karamon Kapısından yapılıyor. Ahşaptan yapılış oldukça yüksek ve görkemli bu kapının üzerindeki altın kaplamalı işlemeler göz alıcı. Ancak ziyarete yalnızca Ninomaru bölümü açık olduğundan burasını gezilebiliyor. Honmaru bölümü ancak belli zamanlarda ziyarete açık. Ninomaru Sarayı Şogunun Kyoto yu ziyaret ettiği zamanlarda kullandığı bölümlere ve çalışma ofislerine ev sahipliği yapıyor. O dönemdeki Şogunların çalışma ve yaşamları hakkında bilgi sahibi oluyoruz.
Ninomaru yapıları birbirinden ayrı olarak inşa edilmişler. Ağaçtan yapılmış koridorları gezerken koridora döşenmiş parkelerin ayak basıldığında oynamalarından dolayı çok hoş bir ses çıkarmaları dikkat çekici. Bu sesin bülbül sesi olduğunu söylediler, ama bana biraz abartılı geldi. Ancak çıkan ses insanı sinir eden gıcırdama sesi değil. İnsan yaratıcılığının ve sanatının ne seviyeye gelebileceğinin güzel örneklerinden birisini daha görmek ne kadar da güzel. Biz gezenleri hem hayrete düşürüyor ve hem de eğlendiriyor. Bana kalırsa yaklaşan insan sesinin algılanmasını kolaylaştırmak için yapılmış bir güvenlik tedbiri.
Sarayın bahçesi, içerisinde bulunan göletleri, birbirinden farklı ve güzel ağaçları ile son derece güzel ve insanın dinlendiren bir tasarıma sahip. Özelikle bahçeyi gezerken aldığım keyif anlatılamaz.
RYOANJİ TAPINAĞI
Kyoto nun kuzeybatısındaki Ryoanji tapınağı, Zen Budacı tapınaklar içerisinde en ünlüsü. Zen felsefesinin sadeliği ön plana çıkaran anlayışı tapınak içerisinde hemen dikkati çekiyor. Bu sadelikte on binlerce beyaz çakıl taşının yere döşenmesi ve araya on beş tane etrafına yosunlar döşenmiş küçük kayalar konulması ile tasarımlanmış bahçesi, ziyaretçilerin hemen dikkatini çeken tapınağın özelliği.
Bunun ne manaya geldiği konusunda bir bilgi yok. Bu nedenle de her türlü fikir yürütme serbestisine sahipsiniz. Ya bulutlar arasından yükselen dağ tepeleri ya da denizde yükselen adacıklar. Tamamen size kalmış bahçeye bakınca ilk aklınıza ne geliyorsa odur.
Tapınak günümüzde müze olarak hizmet veriyor. Yerlere, kamıştan örülmüş tatami denilen büyük yaygılar serilmiş. Tüm yaşam bunların üzerinde.
JAPON MUTFAĞI
Sokaklarda da sigara içmenin yasak olduğu Japonya da kafe ve restoran gibi yerlerde sigara içmek, serbest ama sigara içmeyenler hiç tasalanmasın o kadar güzel havalandırma sistemleri var ki hiç anlamıyorsunuz bile.
Japon mutfağı pirinç ve deniz ürünleri üzerine kurulmuş bir mutfak. Bunun yanında birçok çeşitli ve bizim ağız tadımıza uygu lezzetleri var. Hiç aç kalmazsınız. Restoranlar, yiyeceklerini canlı olarak restoran dışında bir camekanda sergiliyor. Restorana girmeden yiyecekleri pişmiş halde görüyor ve karar veriyorsunuz. Son derece güzel bir yöntem. Ben bunu çok kullandım. Hiç de pişman olmadım. Çünkü gelecek yemeği biliyordum ve sürprizle karşılaşmıyordum. Masanıza oturduğunuzda bir bardak buzlu su ve elinizi silmeniz için ıslak mendil veriliyor. Hijyene son derece önem verdiklerinden gönül rahatlığı ile yemeklerinizi yiyebilirsiniz.
Japon mutfağı denince akla ilk gelen tartışmasız “Sushi '' . Çiğ deniz ürünleri ve pirinçten yapılan bu yemek dünyada son derece ünlü olmuş bir Japon lezzeti. Ben Sushi yemem derseniz aşağıda belirtiğim yiyeceklerden bir ya da bir kaçı sizin damak tadınıza muhakkak uyacaktır.
Pirinç ve içine konan farklı malzemelerin deniz yosunu ile sarılıp, dilimlere ayrılmış hali olan “Maki '' farklı diğer bir lezzet.
“Tempura'' benim Japonya da en favori yemeğim. Nereye gidersem gideyim, ne sipariş edersem edeyim yanında muhakkak Tempura olacak. Tempura gerçekte çok hafif bir kızartma tekniği. Büyük karides, mevsim balıkları ve sebzelerin yumurta, su ve unlu karışıma bulandıktan sonra kızgın yağda kızartılmasıyla hazırlanıyor .Karidesten olanından şaşmayın. Bence en beğenerek yiyeceğiniz ve bağımlısı olacağınız son derece lezzetli yemek çeşidi.
Pirinç kümesinin üzerine deniz ürünü koyduğunuzda adı “Nigiri '' oluyor. Ben karides ve somonlusunu beğendim.
Japonların en enteresan yiyeceği, “Fugu'' balığından yapılan yemek çeşidi. Gerçekte zehirli bir balık. Yanlış pişirildiğinde insanlara ciddi zararlar verebilir. Fugu balığının şefi olabilmek, altı sene eğitimi gerektiriyor.
Tam bir kendin pişir, kendin ye tarzı olan “Şabu Şabu'' hem eğlenceli ve hem de lezzetli. Çin ve Vietnam da örneklerini gördüğümüz bir pişirme tekniği. Çok ince dilimlenmiş etleri, içerisinde farklı sebzelerin olduğu kaynayan suya batırıp çok az bekletiyorsunuz ve haşlanan eti, yanında gelen soya sosu gibi farklı soslarla beraber yiyorsunuz.
Ben artık Sushi yemem derseniz, “Basashi'' deneyin. Belki beğenirsiniz. Çiğ at eti. Size kalmış.
Sabah, öğlen ve akşam yemeklerinde yan yemek olarak “Miso çorbası '' gelir. Miso, ezilmiş soya fasulyesi macununun sıcak su ile karıştırılması ile hazırlanıyor.
Çeşitli çiğ balıklardan hazırlanan yemeğe, “Sahimi'' adı verilmektedir. Genelde soya sosu ve wasabi karıştırılıp hazırlanan sosa batırılarak yenir.
“Sukiyaki'', ince kesilmiş etin çeşitli sebzeler, tofu ve pirinç şehriyesi ile bir arada pişirilmesiyle hemen servis masasının üzerinde hazırlanır.
“Kaiseki Ryori '', Japon mutfağının en zarif damak tatlarından birisi kabul edilir. Yemekler genelde, sebze ve balık ile yapılır. Çeşnilerin temelini deniz yosunu ve mantarlar oluşturur ve en önemli özelliği tatlarının sadeliğidir.
“Soba'' ve “Udon'', Japon eriştesinin iki çeşididir. Soba karabuğday unundan, Udon ise buğday unundan yapılır. Genellikle çorba içinde ya da sosa batırılmış olarak servisi yapılan soba ve udonun bunların dışında birbirinden leziz yüzlerce farklı sunum şekli mevcuttur.
İçki denince akla Japon sakesi, yani pirinç şarabı geliyor. Pirinç ve su ile mayalanan sake, eski zamanlardan beri Japonların geleneksel alkollü içeceği olmuştur. Sıcak içilebildiği için, “hisleri'' daha çabuk açığa vurur ve kış aylarında insanın içini ısıtır. Soğuk içildiğinde ise, iyi bir sakenin tadı iyi kalitede bir şarabınkine çok benzer.
Afiyet olsun.
Yazı ve Fotoğraf: OLAY SALCAN / Leyleğin Güncesi
ÇOCUKLUĞUOrhan Veli Kanık, 13 Nisan 1914'te Beykoz'a bağlı Yalıköyünde bulunan İshak Ağa Yokuşundaki Çayır Sokağında dünyaya geldi. Çocukluğu Beykoz, Beşiktaş ve Cihangir'de geçti. Mütareke sırasında Akaretler'de bulunan Anafartalar İlkokulunun ana sınıfına devam etti.
LİSE YILLARIEdebiyata olan merakı ilkokul sıralarında başladı. Bu dönemde "Çocuk Dünyası" isimli dergide bir hikâyesi basıldı. Ortaokulun yedinci sınıfındayken Oktay Rifat ile tanıştı. Birkaç yıl sonra ise bir müsamere sırasında halk evinde Melih Cevdet Anday ile arkadaş oldu. Lisenin ilk yılında edebiyat öğretmeni ise Ahmet Hamdi Tanpınar'dı. Lise döneminde arkadaşları Oktay Rıfat ve Melih Cevdet'le birlikte "Sesimiz" isimli bir dergi çıkardı. Şair 1932 yılında, liseden mezun oldu.
NERELERDE ÇALIŞTI?İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinin felsefe bölümüne kaydını yaptırdı. 1933 yılında Edebiyat Fakültesi Talebe Cemiyeti başkanı seçildi. 1935 yılına kadar devam ettiği üniversiteyi bitirmeden okuldan ayrıldı. Üniversiteye giderken bir yandan sürdürdüğü Galatasaray Lisesindeki öğretmen yardımcılığı görevine, okuldan ayrıldıktan sonra bir sene daha devam etti. Kanık, daha sonra, Ankara'ya giderek PTT Umum Müdürlüğü, Telgraf İşleri Reisliği, Milletlerarası Nizamlar bürosuna girdi.
36 YILLIK YAŞAM BİRÇOK ESERMelih Cevdet ve Oktay Rifat ile birlikte yenilikçi 'Garip' akımının kurucusu olan Kanık, 36 yıllık yaşamına şiirlerinin yanı sıra hikaye, deneme, makale ve çeviri alanında birçok eser sığdırdı. Yeni bir zevk ortaya çıkarabilmek için eski olan her şeyden uzak duran Orhan Veli, ele aldığı konular, bahsettiği kişiler ve kullandığı sözcüklerle kendine yeni alanlar oluşturdu. Bu akım özellikle 1940-1950 yılları arasında Cumhuriyet dönemi şiirinde büyük etki bıraktı.
YENİ BİR AKIM1941 yılının Mayıs ayında Garip seçkisi yayınlandı. Bu kitapta şairin yirmi dört şiirinin yanı sıra Melih Cevdet'in on altı, Oktay Rifat'ın ise yirmi bir şiiri yer aldı. Kitabın içindeki şiirler kadar ses getiren önsözünü ise Orhan Veli yazdı. Bu kitap sonradan 'Birinci Yeni' olarak da anılacak Garip akımının başlangıcı oldu.
'TEK TÜR' ŞİİR YAZMAKTAN KAÇTIGarip döneminde yazdığı şiirleriyle öne çıksa da Orhan Veli "tek tür" şiirler yazmaktan kaçınmıştı. Durmadan arayan, kendini yenileyen, kısa yaşamı boyunca uzun bir şiir serüveni yaşayan Kanık'ın edebiyat hayatı farklı aşamalardan oluşmaktaydı. Oktay Rifat bu durumu "Orhan Fransız şairlerinin birkaç nesillik şiir macerasını kısacık ömründe yaşadı. Türk şiiri onun kalemi sayesinde Avrupa şiiriyle atbaşı geldi." ve "Birkaç neslin belki arka arkaya başarabileceği bir değişmeyi o birkaç yılın içinde tamamladı." sözleriyle açıkladı.
1950 YILINDA VEFAT ETTİOrhan Veli, 10 Kasım'da bir haftalığına geldiği Ankara'da belediyenin kazdığı bir çukura düştü ve başından hafifçe yaralandı. İki gün sonra İstanbul'a döndü. 14 Kasım günü bir arkadaşının evinde öğle yemeği yerken fenalık geçiren şair hastaneye kaldırıldı. Beyinde damar çatlaması yüzünden başlayan rahatsızlığın sebebi doktor tarafından anlaşılamadı ve Kanık'a alkol zehirlenmesi teşhisiyle tedavi uygulandı ancak beyin kanaması geçirdiği sonradan anlaşıldı. Aynı akşam sekizde komaya giren şair 1950 yılında gece 23.20'de Cerrahpaşa Hastanesinde hayata veda etti.
