Gelişmiş ülkelerde çok sık görülen bir problemdir. Tüm dünyadaki insanların %15-20’ sinin etkilendiği düşünülmektedir. Gıda intoleransının besin alerjisinden farklı olduğunu bilmek önemlidir. Gıda alerjisinde bağışıklık sistemi tetiklenir, gıda intoleransında etkilenmez. Bazı insanlar, bazı gıdaları yedikten sonra bağışıklık sistemi tepki göstermiyor olsa bile sindirim sorunları yaşarlar (alerjide salgılanan histamin tepkisi yoktur).
En yaygın gıda intoleransı ile ilişkili besinler tahıllar (beyaz ekmek), bazı sebzeler (fasulye, lahana, soğan), süt, acılı baharatlar, yağda kızartılmış besinler, kafein içeren içeceklerdir.
Gıda intoleransının ilişkili olduğu hastalıklar: Hassas bağırsak sendromu (IBS), ülseratif kolit, Crohn hastalığı, fibromiyalji, kronik yorgunluk gibi pek çok hastalık ile ilişkilidir.
Gıda İntoleransı durumunda oluşan şikayetler: Şişkinlik (aşırı gaz), migren, baş ağrısı, öksürük, kaşıntı, mide ağrısı, irritabl bağırsak (IBS), ürtiker, burun tıkanıklığı, karın ağrısı, ishal.
Şikayetlerin başlaması genellikle, rahatsız edici yiyecek veya bileşiği aldıktan birkaç saat sonra ortaya çıkar ve birkaç saat veya gün sürebilir. Bazı durumlarda belirtiler 48 saat sonra da ortaya çıkabilir.
Mekanizması: Besin içindeki protein T hücrelerinin yetersiz veya sorunlu yanıtı ile bağışıklık sisteminin aşırı yanıtına neden olmaktadır.
GIDA İNTOLERANSININ NEDENLERİ VE MEKANİZMASI
1. Sindirim kanalında besini sindirecek bir enzimin yokluğu/transport problemi: Gıdaları tamamen sindirmek için enzimlere ihtiyaç vardır. Bu enzimlerin bir kısmı eksik ya da yetersizse, besinler yeterince sindirilemez. Bundan başka früktoz gibi ya da poliol içeren (kiraz, şeftali, mantar, karnıbahar…) bazı gıdaların bağırsaklardan emilimi sınırlı olmakta, kanal içinde emilmeden kalabilmektedir.
2. Kimyasallar:
Gıdalardaki ve içecekteki bazı kimyasal maddeler, bazı peynirlerdeki aminler ile kahve, çay ve çikolatalar içindeki kafein tahammülsüzlüğe neden olabilir. Bazı kimseler bu kimyasallara diğerlerinden daha fazla duyarlıdırlar.
a. Aminler (histamine): Şarap, bira, olgunlaştırılmış peynir, işlenmiş etler, balık konservelerinde bulunur. Vücutta histamine seviyesini yükselterek düz kas kasılmalarını arttırabilirler. Bu kişilerde ayrıca cilt döküntüleri, karın krampları, diyare, kusma ve mide bulantısı görülür.
b. Salisilatlar: Kahve, çay, yeşil elma, muz, limon, nektarin, domates, salatalık, havuç, bezelye, erik, üzüm, greyfut, otlar ve baharatlarda bulunur. Zararlı bakterilere, mantarlara, böceklere ve hastalıklara karşı savunma mekanizması olarak bitkilerde doğal olarak bulunan salisilik asit türevleridir. Daha çok ise işlenmiş gıdalarda, aromalarda (özellikle nane, çilek ve narenciye aromasında), domates sosunda salisilatlar bolca bulunur. Mast hücrelerini uyararak lökotrien metabolitlerinin aşırı üretilmesine neden olur, bu da pro-inflamatuar reaksiyonlara ve bağırsak düz kasının kasılmasına neden olabilir.
c. Glutamatlar: Domates, peynir ve mayada bulunur.
d. Kafein: Kahve, çay, çikolata, kola, kafeinli içecekler.
e. Lektin: Az pişmiş fasulyede bulunur. Tamamen pişmiş fasulyede lektinler tahrip edilir. Diyare, mide bulantısı ve kusmaya neden olur.
f. Gıda katkı maddeleri: antioksidanlar, yapay renklendiriciler, yapay aroma vericiler, koruyucular, aroma arttırıcılar, emülgatörler, tatlandırıcılar, nitratlar, monosodium glutamate, sülfitler,
3. Non-çölyak gluten hassasiyeti.
GIDA İNTOLERANSININ TEŞHİSİ
1. Besini dışlamak-takip etmek.
2. Nefes testleri:
Soluk ile çıkarılan havada hidrojen/metan gazlarının ölçümüne dayanır. Ağızdan glukoz, laktuloz, fruktoz, sorbitol vb verilerek soluk havası araştırılır.
3. Lazer endomikroskopisi.
4. Deri testleri:
Şüphe edilen gıdanın az miktarda bir kısmı hastanın sırt veya ön koluna yerleştirilir. Cilt, bir maddenin cilt yüzeyinin altına nüfuz etmesine izin veren bir iğne ile delinir. Allerjik kişilerde o bölgede şişlik görülür. Ancak, deri testleri %100 güvenilir değildir.
5. Kan testleri:
a. IgE düzeylerini ölçer (immünoglobulin E). Besine özel IgE birkaç saat içinde ortaya çıkar.
b. IgG ve IgG4 seviyesi: geç ortaya çıkabilen besin allerjilerini çok iyi tanımlar.
Kan ve deri testlerini hastanın klinik tablosu ile birlikte değerlendirmek, sonrasında da dışlanan besin ile vücuttaki IgG, IgE ve inflamasyon göstergeleri (CRP ve sedimentasyon seviyeleri ) ile takip etmek gerekmektedir.
6. Sitotoksik testler, saç analizi, elektrodermal testler (Vega)
GIDA İNTOLERANSI TEDAVİSİ
Gıda intoleransının tedavisi için:
- En az 1 ay o besinden uzak kalmak,
- Bağışıklık sistemini güçlendirmek, bunun için D Vitamini seviyesini 100 ng/ml'ye çıkarmak ve kefir, yoğurt, turşu, sirke gibi probiyotiklerden zengin gıdalarla beslenmek.
- Çok gerekmedikçe antibiyotik kullanmamak,
- Katkı maddesi ilave edilmiş, rafine edilmiş, paketlenmiş gıdaları yememek,
- Un ve şekerden fakir, sebze, meyve, ot, et ve yumurta gibi doğal gıdalardan zengin bir diyet uygulamak,
- Yeterli omega-3 alarak; ayçiçeği, mısır, soya, pamuk ve margarin gibi yağları diyetinizden çıkartmak. Bunların yerine zeytinyağı ve doğal hayvansal yağları (tereyağı, iç yağı ve kuyruk yağı) yemek, yararlı olacaktır.
Prof. Dr. Nazan Uysal Harzadın
Sağlıklı Yaşıyoruz Danışma Kurulu Üyesi
Kaynaklar:
(1) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4069289/
(2) http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/apt.13041/full
(3) http://alcat.it/wp-content/uploads/2015/11/Pietschmann.pdf
(4) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3314037/…
(5) http://beslenmebulteni.com/…/allerjik-hastaliklar-ve-besle…/
(6) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27455092
